Πως οι χοίροι μετατρέπουν την κοπριά σε λίπασμα για το αγρόκτημα, εξοικονομώντας καύσιμα και χρήμα.

(Μετάφραση και αναδημοσίευση με άδεια από το permaculture.co.uk)

Από τη Rebecca Hosking*

Η γεωργός Rebecca Hosking, ταξιδεύει σε ένα αγρόκτημα βιοδυναμικής γεωργίας στην Κορνουάλη για να δει πως ακολουθείται η μέθοδος δημιουργίας κομπόστ του Joel Salatin με χρήση χοίρων αντί πετρελαίου, προκειμένου να μετατρέψουν την αγελαδινή κοπριά σε λίπασμα. Πρόκειται για πρωτοποριακές γεωργικές τεχνικές στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Σίγουρα σας έχει συμβεί να οδηγείτε στην εξοχή και ξαφνικά να σας χτυπήσει η αφόρητη δυσωδία της κοπριάς κάποιου αγροκτήματος. Ακολουθεί το δίλημμα: α) θα κλείσετε το παράθυρο ώστε να σταματήσει να μπαίνει η βρώμα και να μείνετε μόνο με αυτή που ήδη υπάρχει μέσα, ή β) θα κρατήσετε το παράθυρο ανοιχτό και θα πατήσετε γκάζι με την ελπίδα ότι η μυρωδιά θα φύγει σύντομα με τη βοήθεια του φρέσκου αέρα που θα μπει.

Oταν συμβαίνει σε μας κάτι τέτοιο (είμαστε από αυτούς που αφήνουν ανοιχτά τα παράθυρα) συνήθως σχολιάζουμε – “Αυτό το αγρόκτημα χάνει χρήματα”.

Αυτό που όλοι μας μυρίζουμε στην πραγματικότητα είναι ένας συνδυασμός αμμωνίας (NH3), διοξειδίου του θείου (SO2), υδρόθειου (H2S) μονοξειδίου του αζώτου (NO) και πολλών πτητικών οργανικών ενώσεων (VOCs). Αναμεμειγμένοι με αυτά τα διαπεραστικά αέρια, βρίσκονται και οι άοσμοι σύντροφοι τους από το θερμοκήπιο, το διοξείδιο του αζώτου (NO2), το διοξείδιο του άνθρακα (CO2) και το μεθάνιο (CH4).

Είτε η μυρωδιά του αγροκτήματος προέρχεται από ένα σωρό κοπριάς στην αυλή, μια τάφρο κοπριάς, ένα στάβλο όπου ξεχειμωνιάζουν τα κοπάδια, είτε έχει διασκορπιστεί “αρωματίζοντας” όλο τον αγρό… είναι το άρωμα πολύτιμων θρεπτικών στοιχείων τα οποία διασκορπίζονται στην ατμόσφαιρα, κάνοντας περισσότερο κακό παρά καλό. Όλες σχεδόν οι μυρωδιές αυτές είναι το αποτέλεσμα της αναερόβιας αποσύνθεσης – ή όπως είναι γνωστότερη στους κηπουρούς, κακής κομποστοποίησης.

Σίγουρα, δεν είναι όλοι οι γεωργοί φανατικοί οικολόγοι και μερικοί από αυτούς μπορεί ακόμα και να αμφισβητούν την επιστήμη που ασχολείται με την υπερθέρμανση του πλανήτη. Όλοι τους ωστόσο, προβληματίζονται για το πώς θα τα καταφέρουν οικονομικά και για αυτό το λόγο, η διαφυγή των αερίων αυτών (ειδικά των αζωτούχων) από το αγρόκτημα, χωρίς να δημιουργούν τίποτα και χωρίς να γίνονται αντιληπτά παρά μόνο από τις μύτες των περαστικών, πρέπει να τους προβληματίζει. Αν το μισό άζωτο από την κοπριά του αγροκτήματός σας καταφέρνει να εκλύεται μέχρι τον αυτοκινητόδρομο και ακόμα πάρα πέρα, τότε απαιτείται σημαντικό χρηματικό ποσό για την αντικατάστασή του ώστε να διατηρήσετε παραγωγικό το αγρόκτημα. Όταν δε, το συνθετικό λίπασμα αζώτου φτάνει να κοστίζει περίπου 425 ευρώ ανά τόνο στις μέρες μας, το κόστος αυξάνεται.

Οι κηπουροί γνωρίζουν ότι ο καλύτερος τρόπος να δεσμεύσουν το άζωτο της κοπριάς είναι με τη δημιουργία κομπόστ και ότι ο καλύτερος τρόπος να φτιαχτεί το κομπόστ είναι με το ανακάτεμα των υλικών ώστε να παίρνουν αέρα. Πολλές μελέτες έχουν πειραματιστεί με εναλλακτικές μεθόδους, αλλά μέχρι τώρα καμιά δεν είναι καλύτερη από την δυναμική παρέμβαση. Για να είμαστε δίκαιοι, σε ένα κήπο το ανακάτεμα επιτυγχάνεται σχετικά εύκολα, ότι χρειάζεται είναι μόνο ένα ανθεκτικό δίκρανο, λίγη χειρωνακτική δουλειά, μερικά φλυτζάνια τσάι και μπισκότα.

Ωστόσο, αν πάμε σε έναν από τους στάβλους που ξεχειμωνιάζουν τα κοπάδια μας επί τρεις μήνες, η ποσότητα κοπριάς που πρέπει να ανακατευτεί και να αεριστεί αποτελεί ακαταμάχητη πρόκληση. Θα μπορούσε να γίνει με ανθρώπινη εργασία; Δε νομίζω πως οποιοσδήποτε λογικός άνθρωπος θα αναλάμβανε εθελοντικά να κάνει αυτή τη δουλειά, κανένας αγρότης δε θα μπορούσε να αντεπεξέλθει οικονομικά στο εργατικό κόστος και (ευτυχώς) η δουλεία στην Αγγλία έχει καταργηθεί από το 1772, οπότε όχι – η ανθρώπινη εργασία δεν αποτελεί επιλογή.

Αντίθετα, η πρώτη σκέψη μας είναι τα πετρελαιοκίνητα μηχανήματα, πολλή δουλειά με το φορτωτικό μηχάνημα και επένδυση σε ρυμουλκούμενο αναδευτήρα κομπόστ. Αυτό για τους γεωργούς σημαίνει ότι χρειάζονται πολλά λεφτά, χρόνος, κόπος και καύσιμα. Είναι τόσο δαπανηρό που δεν αξίζει ούτε να το σκέφτεσαι.

Αλλά αν υπήρχε άλλος τρόπος, ο οποίος θα απαιτούσε λιγότερα χρήματα, καθόλου χειρωνακτική εργασία, καθόλου καύσιμα και κανένα καινούριο αγροτικό μηχάνημα;

Οι χοίροι μπαίνουν στη σκηνή

Η πρώτη φορά που έμαθα κάτι για τη χρήση των χοίρων για αυτή τη δουλειά ήταν το 2007 ενώ διάβαζα για τον ολιστικό -και οραματιστή- γεωργό Joel Salatin. Είμαι σίγουρη πως πολλοί από εσάς ήδη γνωρίζετε τη δουλειά του.

Ο Joel και η οικογένεια του διατηρούν το αγρόκτημα Polyface Farm στη δυτική Βιρτζίνια των ΗΠΑ. Παραδέχεται ότι είχαν περικόψει την εκτροφή χοίρων. Αρχικά αγόρασαν λίγα γουρούνια ώστε να τα χρησιμοποιήσουν σαν οικονομική εναλλακτική μέθοδο αερισμού των σωρών κοπριάς από τις αγελάδες του αγροκτήματος ώστε μετατραπούν σε λίπασμα. Τα “γουρούνια χοίρο-αερισμού” (ΣτΜ – δόκιμος όρος για την απόδοση του αγγλικού ‘pigaerator pork’) του αγροκτήματος Polyface όπως τα ονόμασαν οι Salatin αποτελούν πλέον ένα από τα πιο δημοφιλή τους προϊόντα.

Έκτοτε, έχω ακούσει πολλά για τη θεωρία αερισμού με τη βοήθεια χοίρων και ανυπομονούσαμε να τη δοκιμάσουμε εδώ, αλλά η προηγούμενη γενιά γεωργών αυτού του αγροκτήματος, δηλαδή ο πατέρας και ο θείος μου, απεχθάνονται τις αλλαγές – νομίζω το έχω αναφέρει και σε παλαιότερες αναρτήσεις! Εν πάση περιπτώσει, έχουν επιπλέον μια παράλογη απέχθεια για τους χοίρους, οπότε κάτι τέτοιο δεν πρόκειται να συμβεί σύντομα εδώ. Παρόλα αυτά, ευτυχώς φέτος οι φίλοι μας αποφάσισαν να δοκιμάσουν στο δικό τους αγρόκτημα τον αερισμό μέσω χοίρων και έτσι τελικά μπόρεσα να τον δω στην πράξη.

H Laura και ο Jim Wallwork διευθύνουν το οργανικής και βιοδυναμικής γεωργίας αγρόκτημα Tregillis, στο νότιο Petherwin στην Κορνουάλη.Όπως συχνά αστειεύομαι με τη Laura, αν και ευχαρίστως κρατάω το μυαλό μου ανοιχτό , δυσκολεύομαι να κατανοήσω με ποιο τρόπο τα κέρατα των αγελάδων αποτελούν κοσμικές κεραίες. Ωστόσο, σε ότι αφορά στην υγεία του εδάφους όλοι μας έχουμε πολλά να μάθουμε από τους οπαδούς της βιοδυναμικής γεωργίας. Στο Tregillis, η υγεία και η κατάσταση του εδάφους αποτελούν προτεραιότητα, εξ ου και το ενδιαφέρον τους για τη δημιουργία κομπόστ από κοπριά σε μεγάλη κλίμακα. Την προηγούμενη εβδομάδα πετάχτηκα να τους δω να δουλεύουν με τους χοίρους τους και η Laura πολύ ευγενικά με ξενάγησε στις δραστηριότητες.

Η Laura χρησιμοποίησε την προσέγγιση του Salatin σαν οδηγό αλλά προσάρμοσε τα υλικά και τα συστατικά ώστε να εξυπηρετούν τις ιδιαιτερότητες του αγροκτήματός της. Προκειμένου να πετύχει η κομποστοποίηση και τα γουρούνια να είναι συνεργάσιμα, η προετοιμασία ξεκίνησε από τις αρχές του περασμένου Δεκέμβρη, όταν τα βοοειδή μπήκαν στο στάβλο.

Κάθε μέρα, ενώ ανανέωνε το στρώμα με φρέσκα άχυρα βρώμης, η Laura προσέθετε και δικής τους πολύ-καλλιέργειας μπιζέλια, τριτικάλε και βρώμη ανάμεσα στο στρώμα.

Διαφέρει λίγο από τα υλικά που χρησιμοποιεί ο Salatin για το στρώμα, δηλαδή ροκανίδια και καλαμπόκι (αραβόσιτο), για ζωοτροφή. Ωστόσο, είτε χρησιμοποιήσετε μπιζέλια είτε καλαμπόκι το αποτέλεσμα θα είναι το ίδιο. Η ξηρά τροφή πατιέται μέσα στο στρώμα από τις αγελάδες όπου ζυμώνεται ανάμεσα στη συμπιεσμένη αναερόβια κοπριά και τα ούρα. Το αποτέλεσμα στο τέλος του χειμώνα είναι χιλιάδες μικρά, γλυκά, ελαφρώς αλκοολούχα κεράσματα για τους χοίρους, προκλητικά κρυμμένα σε έναν αχυρώνα γεμάτο κοπριά. Με τον ερχομό της άνοιξης, τα βοοειδή επιστρέφουν στα βοσκοτόπια και στο στάβλο μπαίνουν οι χοίροι για να ξεκινήσουν το δικό τους μεγάλο κυνήγι του θησαυρού. 

Όταν έφτασα στο αγρόκτημα οι χοίροι βρίσκονταν ήδη εκεί μια βδομάδα και είχαν κάνει ήδη ένα σύντομο ανακάτεμα και όργωμα της κοπριάς μπρος-πίσω ενώ έψαχναν μουσουδίζοντας στα βάθη της κοπριάς. Ήταν απόλαυση να βλέπεις τόσο ευτυχισμένα γουρουνάκια σε εγρήγορση, να διασκεδάζουν και να γυμνάζονται. Το σύστημα αυτό απέχει μακράν από οποιοδήποτε άλλο σύστημα εντατικής εκτροφής χοίρων.

Η επόμενη αίσθηση που με εντυπωσίασε ήταν η υποφερτή μυρωδιά. Δεν υπήρχε η γνώριμη οσμή των περιοχών που εκτρέφονται βοοειδή η οποία φέρνει αναγούλα, αλλά μια πολύ ηπιότερη και γλυκύτερη οσμή. Όχι ακριβώς όπως μυρίζει το έδαφος του δάσους, αλλά πιο κοντά σε αυτό, παρά στη μυρωδιά του ακατέργαστου πολτού από κοπριά.

Τέλος, πρόσεξα πως η υφή των απορριμάτων ήταν εντελώς διαφορετική από αυτή που θα περίμενα να δω σε ένα χρησιμοποιημένο στάβλο βοοειδών. Το άχυρο ήταν πολύ ξηρότερο, πιο εύθρυπτο και πιο καλά διαχωρισμένο. Συγκριτικά, ένα μάτσο κοπριάς της ίδιας ηλικίας από το δικό μας στάβλο θα έριχνε κάποιον λιπόθυμο από είκοσι μέτρα απόσταση ενώ η μυρωδιά της κοπριάς στο Tregillis διαλυόταν από το ανοιξιάτικο αεράκι προτού φτάσει στο στόχο.

Προσθέτοντας Φύκια

Η Laura επινόησε τη δική της προσθήκη, σκορπώντας απλόχερα αποξηραμένα φύκια στο στρώμα. Αν πετύχει θα είναι μια έξυπνη κίνηση. Τα εδάφη της Βρετανίας, εξαιτίας των χιλιάδων χρόνων γεωργικής εκμετάλλευσης, είναι φτωχά σε μεταλλικά άλατα. Οι κτηνοτρόφοι συχνά βασίζονται σε καραμέλες μεταλλικών αλάτων του εμπορίου προκειμένου να καλύψουν τις διατροφικές ανάγκες των ζώων και τα βοοειδή καταναλώνουν με βουλιμία τα συμπληρώματα αυτά.

Οι καραμέλες αυτές είναι ακριβές και οπωσδήποτε μη βιώσιμες, οπότε προσθέτοντας φύκια στο στρώμα η Laura ελπίζει ότι θα αυξήσει την περιεκτικότητα μεταλλικών αλάτων στο βοσκοτόπι όταν θα προσθέσει το κομπόστ σε λίγο καιρό.

Για την περαιτέρω ενίσχυση του Tregillis, η Laura επίσης προσθέτει ένα βιοδυναμικό φυτικό σκεύασμα προκειμένου να βελτιώσει τόσο τη διαδικασία παραγωγής του κομπόστ, όσο και το τελικό αποτέλεσμα. Όπως με τα περισσότερα πράγματα στη βιοδυναμική, δε νομίζω πως γνωρίζει κανείς ακριβώς πως λειτουργεί, αλλά έχει αποτέλεσμα. Όπως έλεγε και ο εκλιπών οικολόγος Frank Egler, “Η Φύση δεν είναι περισσότερο περίπλοκη απ’ όσο νομίζουμε, η Φύση είναι περισσότερο περίπλοκη απ’ όσο μπορούμε να σκεφτούμε” και αυτό οπωσδήποτε ισχύει και για το κομπόστ. Τα τρισεκατομμύρια επί τρισεκατομμυρίων γεννήσεων, θανάτων, αναγεννήσεων, επιδρομών, καταναλώσεων, εκπομπών, απορροφήσεων, αφομοιώσεων και αντιδράσεων που συμβαίνουν προκειμένου να δημιουργηθεί υγιές και θρεπτικό κομπόστ ξεπερνούν πραγματικά τη δυνατότητα κατανόησης μας.

Τελικά, ήταν η Laura και ο Jim χαρούμενοι με τα αποτελέσματα; …ναι και όχι.

Η Laura επεσήμανε πως κάποια σημεία του στρώματος ήταν ακόμη νωπά, όπως και το χαμηλότερο σημείο του το οποίο οι χοίροι δεν άγγιξαν, αλλά γνώριζε ακριβώς πιο ήταν το σφάλμα. Επειδή η τροφή δεν σκορπίστηκε ομοιόμορφα και επειδή δεν είχε τοποθετηθεί εξ’ αρχής ένα παχύ στρώμα τροφής από κάτω στις αρχές του Δεκέμβρη προτού πέσει η στρώση με το άχυρο, τελικά οι χοίροι δεν ασχολήθηκαν με τα συγκεκριμένα σημεία. Οι χοίροι οδηγούνται κυρίως από τα μουσούδια τους οπότε αν δεν υπάρχει τροφή δεν θα ανακατέψουν, αλλά αυτό είναι κάτι που εύκολα θα διορθωθεί τον επόμενο χειμώνα.

Συνολικά πάντως, η Laura έμεινε ικανοποιημένη από τις προσπάθειες των χοίρων. Το κομπόστ/κοπριά στη συνέχεια θα βγει έξω από το στάβλο, θα σκεπαστεί και θα αφεθεί να ηρεμήσει για μερικούς μήνες πριν απλωθεί στα βοσκοτόπια του Tregillis.

Όσο για τους χοίρους, παραφράζοντας τον Joel Salatin, “Είναι τα γεωργικά μηχανήματα που δε χρειάζονται ποτέ αλλαγή λαδιών, εκτιμούν με το χρόνο και όταν δεν τα χρειάζεσαι πια μπορείς να τα χρησιμοποιήσεις για αναπαραγωγή, να τα πουλήσεις ή να τα φας.” Φέτος, η Laura και ο Jim έχουν ένα καταψύκτη με γεμάτο με υπέροχα λουκάνικα.

Χρήσιμες πηγές (Αγγλικά)

How to build a pig enclosure from pallets

Joel Salatin’s pattern for carbon farming at Polyface Farm

Heating a greenhouse with compost and manure

Περισσότερα από τη Rebecca και τον Tim (Αγγλικά)

‘A Farm for the Future’ – the full length film on peak oil, farming and permaculture

‘Earth’ – so important they named a planet after it ( and how to build hugel beds)

 Fossil fuel fertilizers vs compost teas on the farm

 Farming for the future – despite what the neighbours think

 How to design more resilient, food producing systems (without money and fossil fuels)

Βοηθήστε στη διάδοση της λέξης permaculture…

Μετάφραση: Μαρία Γούρμου