Αστική καλλιέργεια με οικολογικούς τρόπους

 

Σήμερα πιο πολύ από ποτέ ο άνθρωπος της πόλης συνειδητοποιεί τη δυστυχία που του προκαλεί ο τρόπος ζωής και ο περιβάλλοντας χώρος της πόλης. Κάποτε όλοι ήθελαν μετά μανίας να εγκαταλείψουν τα χωριά τους και να ζήσουν στις μεγάλες πόλεις με το όνειρο μιας καλύτερης ζωής, μακριά από τους σκληρούς κόπους της γης. Αυτό στις μέρες μας αποδείχθηκε αδιέξοδο και ο άνθρωπος αισθάνεται «σαν το ποντίκι μέσα στη φάκα» που είδε το τυρί, αλλά δεν είδε τη φάκα. Οι πόλεις πιο πολύ από ποτέ δείχνουν τα αδιέξοδά τους. Χειρότερη ποιότητα αέρα, χειρότερη τροφή, μόλυνση, θόρυβος, άγχος, απομόνωση είναι τα κύρια χαρακτηριστικά των μεγαλουπόλεων παγκοσμίως. Κάτι λείπει. Η επαφή με τη φύση, με τη γη και τους καρπούς της, το πράσινο και ο καθαρός αέρας, η αυτάρκεια, η κοινωνική συνοχή. Όλα τρέχουν γρήγορα και όλα είναι γκρι. Δεν γνωρίζουμε τι τρώμε. Από πού προέρχεται αυτό που τρώμε. Οι πόλεις ασχήμηναν. Οι άνθρωποι της πόλης έφτασαν να «ζηλεύουν» τους ανθρώπους του χωριού και θέλουν να πάρουν τη θέση τους.
Κάποιοι αποφάσισαν να «πάρουν τα βουνά». Άλλοι συνεχίζουν και προσπαθούν να κάνουν τις πόλεις τους ή μόνο τη ζωή τους ξανά βιώσιμες. Μπαλκόνια, κήποι, ακάλυπτοι, εγκαταλελειμμένα οικόπεδα, ανεκμετάλλευτοι δημόσιοι χώροι γεμίζουν μικρούς γεωργούς που πειραματίζονται και τολμούν να φέρουν ξανά στις απρόσωπες πόλεις λίγη από τη χαρά του καλλιεργητή, λίγη από την απλότητα που έχει η επαφή με τη γη. Οι οικονομικοί λόγοι λιγότερο και η ψυχική ανάγκη περισσότερο έκαναν πολλούς να βγάλουν στην επιφάνεια τον μικρό κηπουρό, καλλιεργητή, αγρότη που έχουν μέσα τους με τη βοήθεια ή την επιρροή των οικολογικών κινημάτων σε όλο τον κόσμο. Το αποτέλεσμα; Αν και περιορισμένο σε έκταση μάλλον θετικό. Το παρακάτω απόσπασμα από παρουσίαση που έγινε στο Ζάππειο στις 27/9/2011 στα πλαίσια του «Κάνε τη Γεωργία Τρόπο Ζωής» από το Μιχάλη Μανιαδάκη μας διαφωτίζει σχετικά.

Οι αστικοί λαχανόκηποι σε μοντέρνους καιρούς
Από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο είχε ξεκινήσει η παραγωγή λαχανικών εντός της πόλης του Λονδίνου σε παραχωρημένες από το δήμο εκτάσεις για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της πείνας. Ακόμα και σήμερα εκείνοι οι λαχανόκηποι είναι ενεργοί και  αποτελούν πλέον τουριστικό αξιοθέατο.



Από τη δεκαετία του ’90 σε χώρες του εξωτερικού (Γαλλία, Γερμανία, ΗΠΑ, Αγγλία) παρουσιάσθηκε μια τάση-ανάγκη για καλλιέργειες πολύ κοντά στην πόλη, οι οποίες υλοποιήθηκαν περιφερειακά – στα όρια των αστικών περιοχών, μετά από πρωτοβουλίες ανθρώπων που σχετίζονταν με κινήματα της οικολογικής γεωργίας (οργανικής, βιοδυναμικής, Community Supported Agriculture) και πιο πρόσφατα από ανθρώπους που εμπνέονται από την κίνηση της περμακουλτούρας στη Μελβούρνη εθελοντικά (Permablizz).
Επίσης, στην Κούβα την δεκαετία του ’90, μετά από το εμπάργκο των ΗΠΑ, έγιναν χιλιάδες αστικές φάρμες με μεγάλη επιτυχία. Στις ΗΠΑ τα τελευταία 20 χρόνια οι καλλιέργειες εμφανίστηκαν ξανά μέσα στις πόλεις, το γνωστό Urban Gardening.
Στην Ελλάδα είχαμε αγροτικές –κτηνοτροφικές δραστηριότητες εντός Αθήνας, μέχρι το πολύ κοντινό παρελθόν σε συνοικίες όπως οι Αμπελόκηποι, ο Βοτανικός με τα βουστάσια, το Καλαμάκι με τις φιστικιές, το Γαλάτσι στα Τουρκοβούνια με τα πρόβατα που έβοσκαν μέχρι τη δεκαετία του ’90 και όπου πωλούσαν οι βοσκοί την κοπριά στις λαϊκές.
Σήμερα, καλλιεργούνται λαχανόκηποι στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη από εθελοντές πολίτες. Π.χ. στις «καταλήψεις» που έχουν γίνει στο Πάρκο Ναυαρίνου, στα Εξάρχεια, στο Πάρκο Τρίτση («Αγρός»), στο χώρο του πρώην στρατοπέδου Καρατάσου στον Εύοσμο Θεσσαλονίκης κ.α.

Γιατί να ασχοληθούμε με την αστική βρώσιμη κηπουρική;
Πολλοί από εμάς νιώθουμε την επιθυμία για επανασύνδεση με τη φύση. Η κηπουρική και η βρώσιμη κηπουρική θα μπορούσε να μας βοηθήσει να ικανοποιήσουμε αυτή μας την ανάγκη. Οποιοσδήποτε μπορεί να εκπαιδευτεί και να ασχοληθεί με την καλλιέργεια των λαχανικών του. Και μέσα στην πόλη αυτό μπορεί να γίνει είτε στο φυτεμένο μπαλκόνι μας, είτε στο μικρό μας κήπο, είτε σε μεγαλύτερο κήπο για τους πιο προνομιούχους.
Μάλιστα αν κάποιοι σκοπεύουν να εγκαταλείψουν τα μεγάλα αστικά κέντρα και να μεταναστεύσουν στην περιφέρεια, μπορούν έτσι να έχουν ήδη μια μικρή εμπειρία για να κάνουν αν θέλουν περισσότερα εκεί που θα πάνε.



Είναι οικονομικά και πρακτικά εφικτό και συμφέρον χρησιμοποιώντας μάλιστα ήπιες παρεμβάσεις;
Προκύπτουν πολλές ερωτήσεις όπως:
- πόσο εφικτό είναι να παράγουμε λαχανικά στην πόλη σε ποσότητα που να μπορεί να καλύψει τις ανάγκες ενός ατόμου ή μιας οικογένειας;
- είναι οικονομικά συμφέρον;
- τελικά αυτά που παράγουμε μπορούν να γίνουν χρησιμοποιώντας πολύ ήπιες παρεμβάσεις;
Για να απαντήσουμε θα πρέπει να δούμε τί γίνεται σήμερα με τη μεταφορά των προϊόντων μέχρι να φτάσουν στο τραπέζι μας και επίσης ποια οικονομικά αποτελέσματα έχουμε βραχυπρόθεσμα και ποια μακροπρόθεσμα.
Τα λαχανικά και τα φρούτα που έρχονται στο τραπέζι μας στις πόλεις, διανύουν  μεγάλες έως πολύ μεγάλες αποστάσεις, που έχουν δραματικά αυξηθεί σε σχέση με την απόσταση που διένυαν 30 ή 40 χρόνια πριν. Π.χ. στην Αθήνα, προϊόντα έρχονται από το Μαραθώνα (45 χιλιόμετρα), τη Θήβα, αλλά και πιο μακρινά μέρη, διανύοντας αποστάσεις 200, 300 χιλιομέτρων.
Στα σούπερ μάρκετ βρίσκουμε λαχανικά που έρχονται, από Ιταλία, Ολλανδία κ.τ.λ, αλλά και στα άλλα καταστήματα βρίσκουμε προϊόντα που έρχονται από Αργεντινή, Βραζιλία, Αφρική, Ινδία, Κίνα, Τουρκία κ.λ.π.
Στην Αγγλία, ο οργανισμός Soil Association, σε έρευνα για τα χιλιόμετρα που διανύει η τροφή (τα λεγόμενα food miles) μέχρι να φτάσει στον καταναλωτή, διαπίστωσε ότι από το 1992 ως το 2006 τα τροφικά μίλια αυξήθηκαν κατά 400%. Οι μεταφορές αυτές γίνονται κυρίως με αεροπλάνα και λιγότερο με καράβια, που σημαίνει περισσότερη ρύπανση και επιβάρυνση του περιβάλλοντος.
Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, πόσο σημαντική είναι η παραγωγή φρούτων, λαχανικών και άλλων ειδών κοντά στην περιοχή μας σε σχέση με την εξοικονόμηση ενέργειας και χρήματος και φυσικά σε σχέση με την προστασία του περιβάλλοντος.



Πόσο όμως παραγωγή μπορούμε να έχουμε, πώς μπορεί να υλοποιηθεί και πόσο κοστίζει; Πώς μπορούμε να μειώσουμε το κόστος;
Μια μικρή ξύλινη ζαρντινιέρα (raised beds) με επιφάνεια ενός τετραγωνικού μέτρου,  θα μπορούσε να  παράγει το 60% της τροφής ενός ατόμου για ένα χρόνο. Αυτό επιτυγχάνεται με τη μία σπορά να διαδέχεται την άλλη. Μόλις καταναλώσουμε ένα λαχανικό το φυτεύουμε ή σπέρνουμε άλλο.
Η πρώτη εγκατάσταση του πλήρους συστήματος λαχανόκηπου από έναν ειδικό  κοστίζει περίπου 100 ευρώ το τετραγωνικό. Αυτό το κόστος το πληρώνουμε μία φορά και μετά πληρώνουμε ξανά μόνο τους σπόρους ή/και τα φυτά.

Πώς μπορούμε να μειώσουμε το κόστος;
Για να μειώσουμε το αρχικό κόστος μπορούμε να φτιάξουμε με εφευρετικότητα μόνοι μας τη γλάστρα, ανακυκλώνοντας άχρηστα υλικά και αντικείμενα, όπως ξύλα ή πλαστικά καφάσια από λαϊκές.
Επιπλέον, για να μην χρειάζεται να αγοράσουμε λιπάσματα, ή να συμπληρώνουμε χώμα, μπορούμε πολύ εύκολα να δημιουργήσουμε το δικό μας κομπόστ από τα κατάλληλα υπολείμματα της κουζίνας μας.
Για αχυροκάλυψη μπορούμε να χρησιμοποιούμε αγριόχορτα, χαρτόνια κλπ. Οι σπόροι προσπαθούμε να είναι ποικιλίες για να κρατάμε σπόρο.

Πώς κάνουμε οικονομία στο νερό άρδευσης;
Ένα άλλο πολύ σημαντικό θέμα είναι η μείωση της ποσότητας του νερού που χρησιμοποιούμε για άρδευση. Ένα «ζωντανό» υγιές έδαφος χρειάζεται ελάχιστο νερό για φυτά που έχουν μικρές απαιτήσεις! Επίσης θα βοηθούσε πολύ αν συλλέγαμε το βρόχινο νερό.

Ποια είδη είναι κατάλληλα;
Βρώσιμα φυτά που είναι παραγωγικά σε γλάστρες είναι: οι λαχανίδες, οι μικρές ποικιλίες καρότων, τα φυλλώδη όπως σέσκουλα, σπανάκι, ρόκα, μαρουλάκια, σαλάτες, ραπανάκια και οι μικρές ποικιλίες ντομάτας π.χ. οι cherry. Σχεδόν όλα τα αρωματικά και τα βρώσιμα λουλούδια, όπως βιόλες και πανσέδες, καλέντουλα κ.α.
Αποφεύγουμε λαχανικά  της οικογένειας των λάχανων, γιατί θέλουν βάθος για να κάνουν καρπούς, ντομάτες μεγαλόκαρπες «βραώνας», πιπεριές, μελιτζάνες. Αν θέλουμε να φυτέψουμε τέτοια είδη σε γλάστρες, θα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε μεγάλου μεγέθους, 1 επί 1 επί1 μέτρο, βάζοντας το πολύ ένα δύο φυτά στην κάθε μία.
Από φρούτα τα φραγκοστάφυλλα και τα μύρτιλα είναι εφικτό να καλλιεργηθούν σε μπαλκόνια, αλλά θέλουν κρύο, οπότε καλύτερα να τα φυτεύουμε στα πιο βόρεια προάστια ή σε μπαλκόνια βορινά. Τα μήλα και τα αχλάδια είναι επίσης πιο κατάλληλα για αυτές τις περιοχές, αλλά σε γλάστρες η παραγωγή είναι πολύ μικρή.
Η επιλογή των ειδών των φυτών που θα χρησιμοποιήσουμε και των συντροφικών ειδών που θα φυτευτούν δίπλα τους, είναι πολύ σημαντική και εξαρτάται από τις ιδιαίτερες συνθήκες που έχουμε στην περιοχή μας. Ένα παράδειγμα συντροφικών ειδών, που είναι καλό να μπαίνουν μαζί σε μια γλάστρα είναι: φράουλα, φασκόμηλο, μαρούλι, αρακάς, αντίδι.
Στους κήπους σημαντικό είναι να «αναδομήσουμε» το χώμα, έτσι ώστε να δημιουργήσουμε ένα «ζωντανό» μικροσύστημα από μικροργανισμούς, γεωσκώληκες κ.α., για να μπορεί να υποστηρίξει όλες τις λειτουργίες των φυτών χωρίς τη χρήση χημικών.
Αν προσθέτουμε συνεχώς χημικά θα προκληθεί ανεπανόρθωτη ζημιά στο χώμα και θα το «νεκρώσει» με αποτέλεσμα να πρέπει να προσθέτουμε νέο χώμα κάθε λίγο, πράγμα που είναι οικονομικά ασύμφορο. Τέλος, φρουτόδενδρα φυτεμένα στον κήπο μπορούν να δώσουν αρκετή παραγωγή για να καλύψει τις ανάγκες μιας οικογένειας.

Πώς επιτυγχάνουμε φυτοπροστασία με ήπιες μεθόδους;
Για την προστασία των φυτών με ήπιες μεθόδους, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την τσουκνίδα την οποία βρίσκουμε ως αγριόχορτο στην πόλη. Αναλόγως μπορούμε να τη χρησιμοποιούμε φρέσκια ή αποξηραμένη και για επούλωση πληγών από «κακοκλαδέματα» ή αρρώστιες των κορμών των δένδρων, όπως επίσης και για προληπτικούς ψεκασμούς και για λίπανση. Άλλα τέτοια φυτά είναι το σκόρδο και το κρεμμύδι.

Πώς μπορούμε να καλλιεργήσουμε λαχανικά και φρούτα σε ένα τόσο επιβαρυμένο περιβάλλον και μάλιστα με τη χρήση βρόχινου νερού;
Υπάρχουν κάποιες μικρές λύσεις, όπως το να μην χρησιμοποιούμε το πρώτο βρόχινο νερό που θα φέρει μέσα του όλους τους ρύπους. Στο κέντρο της πόλης αποφεύγουμε να φυτεύουμε φυλλοφόρα λαχανικά, ενώ προτιμούμε τα καρποφόρα, γιατί εξαιτίας του περιβλήματος τους δεν περνούν τα βαρέα μέταλλα μέσα στους καρπούς τους. Καλό είναι να καθαρίζουμε τα φλούδια τους όταν τα τρώμε. Τα φυλλοφόρα θα πρέπει να τα πλένουμε πολύ καλά αφήνοντας τα στο νερό πολύ ώρα.
Τέλος, φροντίζουμε να αποφεύγουμε να έχουμε το λαχανόκηπό μας κοντά σε λέβητες κεντρικής θέρμανσης, γιατί εκπέμπουν πολλούς ρύπους.
Τελειώνοντας θα ήθελα να πω, ότι για μένα η ενασχόληση με τον κόσμο των φυτών αποτελεί ένα μαγευτικό ταξίδι καθημερινών εκπλήξεων. Και από όσο έχω δει, οποιοσδήποτε θέλει μπορεί να το βιώσει και να το μοιραστεί με άλλους.

 του Μιχάλη Μανιαδάκη, Οργανική Κηπουρική