Περιβαλλοντική εκπαίδευση και δια βίου μάθηση - Νέες προσεγγίσεις

ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟΥ     ( Νοέμβριος  2011 )
Περιβαλλοντική εκπαίδευση και δια βίου μάθηση - Νέες προσεγγίσεις
Εισηγητές: Νικόλαος Παπαδάκης (υπεύθυνος ΚΠΕ), Νεκτάριος Μαστορόπουλος (μέλος Π.Ο.)


 Τυπική, Μη-τυπική και Άτυπη εκπαίδευση στην Ελλάδα

1) Εισαγωγή

          Η έννοια της μάθησης σύμφωνα με τον Bigge (1990), έχει άμεση σχέση με τη μόνιμη αλλαγή στη συμπεριφορά του ατόμου, η οποία είναι αποτέλεσμα εμπειρίας και πράξης.

   Η μάθηση έχει προσωπικό και ατομικό χαρακτήρα.

   Κάθε άτομο μαθαίνει με το δικό του μοναδικό τρόπο.

   Οι αλλαγές του ατόμου μέσω της μάθησης συντελούνται στο πεδίο των γνώσεών του, των δεξιοτήτων και των στάσεών του.

   Βεβαίως, η μάθηση δεν ολοκληρώνεται μόνο μέσα από ένα συγκεκριμένο εκπαιδευτικό σύστημα, αλλά είναι μια συνεχής διεργασία που συντελείται δια βίου και χρησιμοποιεί διάφορους τρόπους και μέσα.

   Για το λόγο αυτό αναφερόμαστε στη δια-βίου μάθηση, που γίνεται είτε πρόσωπο με πρόσωπο είτε εξ΄ αποστάσεως.

   Στόχος της δια-βίου μάθησης είναι είτε η αναπαραγωγή γνώσης σε άτομα που ασχολούνται με αυτή, είτε η καλλιέργεια δεξιοτήτων για άτομα που αλλάζουν επάγγελμα είτε η καινούργια εκπαίδευση σε άτομα που ασχολούνται με τεχνολογία και τομείς που εξελίσσονται.

   Σύμφωνα με τον Jarvis (1987), «Η τυπική – επίσημη εκπαίδευση (formal education) έχει γραφειοκρατικό χαρακτήρα, η Mη τυπική εκπαίδευση (non formal education) είναι οργανωμένη και συγκροτημένη διαδικασία η οποία εξελίσσεται σε ένα εκπαιδευτικό περιβάλλον που δεν είναι απαραίτητα γραφειοκρατικό και η    άτυπη εκπαίδευση (informal education) είναι προκαθορισμένη και προγραμματισμένη διαδικασία με βασικό χαρακτηριστικό της την αλληλεπίδραση». Δυστυχώς στη χώρα μας οι όροι “τυπική”, “μη τυπική” και “άτυπη μάθηση”, δεν είναι τόσο πολύ διαδεδομένοι.

2) Τυπική μάθηση

Ως τυπική μάθηση (formal learning) ορίζεται το ιεραρχημένο, δομημένο και οργανωμένο χρονικά σε βαθμίδες εκπαιδευτικό σύστημα, από τη πρωτοβάθμια εκπαίδευση έως το πανεπιστήμιο, που περιλαμβάνει τόσο τις γενικές ακαδημαϊκές σπουδές όσο και τα εξειδικευμένα προγράμματα και θεσμούς ολοκληρωμένης επαγγελματικής και τεχνικής εκπαίδευσης (Jeffs & Smith, 1999).

Στη χώρα μας έχουμε  τις ακόλουθες βαθμίδες εκπαίδευσης: νηπιαγωγείο, δημοτικό, γυμνάσιο, λύκειο, ΤΕΕ, ΙΕΚ, ΤΕΙ, ΑΕΙ.

Η τυπική εκπαίδευση στη χώρα µας συνδέεται άµεσα µε την εκάστοτε εκπαιδευτική πολιτική, αλλά πάγιο γνώρισµά της-σε αντίθεση µε τα εκπαιδευτικά συστήµατα άλλων κρατών- είναι η παραδοσιακή εκπαιδευτική νοοτροπία που θέλει την εκπαιδευτική πράξη να χαρακτηρίζεται από την τυποποιημένη δασκαλοκεντρική διδακτική διαδικασία και οροθετημένη μέσα στον κλειστό χώρο του σχολείου (Ανθογαλίδου, 2003).

Σύµφωνα µε την παραπάνω νοοτροπία η οποία κυριαρχεί στο εκπαιδευτικό µας σύστηµα, η γνώση θεωρείται ως ετοιµοπαράδοτο αγαθό το οποίο µεταβιβάζεται από τον δάσκαλο στον µαθητή, ενώ το παιδαγωγικό ενδιαφέρον επικεντρώνεται στη διδακτέα ύλη και στην απαρέγκλιτη εφαρµογή του αναλυτικού σχολικού προγράµµατος.

Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει αξιοσηµείωτα µεταρρυθµιστικά εγχειρήματα τα οποία στοχεύουν στον επαναπροσανατολισµό της εκπαίδευσης, στη σύνδεσή της µε τη µαθησιακή διαδικασία και στην υιοθέτηση εναλλακτικών µορφών εκπαίδευσης.

Το ερώτηµα που τίθεται εδώ είναι αν αυτή η µορφή εκπαίδευσης, που περιγράφεται παραπάνω, µπορεί να ικανοποιήσει τις ανάγκες των µαθητών αλλά και να πετύχει τον στόχο της πολύπλευρης ανάπτυξης της προσωπικότητας του ανθρώπου.

Αµφισβήτηση του ρόλου της τυπικής εκπαίδευσης έρχεται και από την διαρκώς αυξανόµενη ανάγκη για ένταξη στο εκπαιδευτικό σύστηµα και άλλων οµάδων πέραν των µαθητών.

Η ανάγκη σύνδεσης της εκπαίδευσης µε τη µαθησιακή διαδικασία και κυρίως µε τη δια-βίου μάθηση µας οδηγεί στην ανάγκη σχεδιασµού και εφαρµογής κάποιας άλλης µορφής εκπαίδευσης η οποία θα απαντά πειστικά στα παραπάνω ερωτήµατα.

3) Μη τυπική μάθηση

Ως μη τυπική μάθηση (non formal Learning) ορίζεται οποιαδήποτε οργανωμένη εκπαιδευτική δραστηριότητα εκτός του τυπικού εκπαιδευτικού συστήματος, που απευθύνεται σε συγκεκριμένους εκπαιδευόμενους και έχει συγκεκριμένους εκπαιδευτικούς στόχους (Jeffs and Smith 1990).

Διάφορα εκπαιδευτικά προγράμματα κυρίως για εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων αποτελούν μέρος της μη τυπικής μάθησης στη χώρα μας.

Ένα άλλο παράδειγμα μη τυπικής μάθησης είναι η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση που είναι η διαδικασία η οποία στοχεύει στην ανάπτυξη, σε διάφορους τομείς της κοινωνίας, περιβαλλοντικών εννοιών, δεξιοτήτων, στάσεων και περιβαλλοντικού ήθους, η οποία πραγματοποιείται από διάφορα Ιδρύματα και στα οποία μπορεί να συμπεριλαμβάνονται τα σχολεία και τα Πανεπιστήμια (Φραγκούλης & Καραγιάννης, 1997).

Από το 1992 και μετά προστίθεται το Περιφερειακό Επιμορφωτικό Κέντρο (ΠΕΚ) που είναι ένα αυτοτελές δημόσιο εκπαιδευτικό ίδρυμα. και συνεργάζεται με τα ΑΕΙ, τα ΤΕΙ, το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και τη Διεύθυνση της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης.

Τέλος, μια από τις πιο σημαντικές δράσεις μη-τυπικής εκπαίδευσης είναι η δημιουργία των “Κέντρων Επαγγελματικής Κατάρτισης” (ΚΕΚ).

4) Άτυπη μάθηση

Ως άτυπη μάθηση (informal learning) θεωρείται σύμφωνα με τους Jeffs and Smith (1990) η διαδικασία με την οποία κάθε άτομο, σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, μαθαίνει και αποκτά στάσεις, αξίες, ικανότητες – δεξιότητες και γνώσεις, από την καθημερινή εμπειρία και τις επιδράσεις που δέχεται από το περιβάλλον του (εργασία, οικογένεια, γειτονιά, ελεύθερες ασχολίες, βιβλιοθήκες, μέσα μαζικής ενημέρωσης κ.ά.).

Είναι η µάθηση που προκύπτει από δραστηριότητες της καθηµερινής ζωής οι οποίες σχετίζονται µε την εργασία, την οικογένεια ή τον ελεύθερο χρόνο και δεν είναι διαρθρωµένη από άποψη µαθησιακών στόχων, χρόνου µάθησης ή διδακτικής υποστήριξης,  γι΄ αυτό και τυπικά δεν οδηγεί σε επίσημη πιστοποίηση.

Παραδείγµατα µορφών άτυπης εκπαίδευσης στη χώρα μας είναι, τα ελεύθερα προγράµµατα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, τα προγράµµατα κατά του ρατσισµού κλπ.

Μια  όμως από τις πιο ενδιαφέρουσες µορφές άτυπης εκπαίδευσης είναι η µουσειοπαιδαγωγική εκπαίδευση που παρέχεται από συγκεκριμένα μουσεία ( όπως τα: Μουσείο Μπενάκη, Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, Μουσείο Γουλανδρή κλπ).

Παρουσίαση του  Νόμου για την  Ανάπτυξη της Δια Βίου Μάθησης

«Ανάπτυξη της Δια Βίου Μάθησης ».    Η Δια Βίου Μάθηση αποτελεί στρατηγικό εργαλείο για την υλοποίηση των εθνικών πολιτικών  επιλογών δίνοντας προτεραιότητα στην ενίσχυση του ανθρώπινου δυναμικού της χώρας, στην οικονομική ανάπτυξη, στην κοινωνική συνοχή και στη δημιουργία ενημερωμένων και ενεργών πολιτών.    Συμπεριλαμβάνει όλες τις μορφές μάθησης (τυπική, μη τυπική και άτυπη) σε όλες τις φάσεις της ζωής ενός ανθρώπου, το συγκεκριμένο νομοσχέδιο, ρυθμίζει κυρίως το χώρο που βρίσκεται πέρα από τα όρια του τυπικού εκπαιδευτικού συστήματος και ιδιαίτερα ρυθμίζει, την αρχική επαγγελματική κατάρτιση, τη συνεχιζόμενη επαγγελματική κατάρτιση και τη γενική εκπαίδευση ενηλίκων.   Συγκεκριμένα οι ρυθμίσεις στοχεύουν: α) στην περιγραφή των δομών και των φορέων που συμβάλλουν με οποιονδήποτε τρόπο στην ανάπτυξη της Δια Βίου μάθησης στην Ελλάδα β) στον καθορισμό του διοικητικού μοντέλου οργάνωσης της Δια Βίου μάθησης στην Ελλάδα γ) στη θεσμοθέτηση προτύπων και μέσων για την αποτελεσματική ανάπτυξη της Διά Βίου μάθησης στην Ελλάδα και στην ποιοτική της αναβάθμιση. δ) στη σύνδεση της Δια Βίου μάθησης με την απασχόληση   Κομβικά σημεία του σχεδίου νόμου αποτελούν: 1)    Η αλλαγή του διοικητικού μοντέλου οργάνωσης με πέρασμα από ένα συγκεντρωτικό και άκαμπτο σύστημα Δια Βίου μάθησης σε ένα αποκεντρωμένο και ευέλικτο Εθνικό Δίκτυο Δια Βίου Μάθησης, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα την ποιότητα σε όλες τις συνιστώσες της εκπαιδευτικής διαδικασίας (εισροές, διαδικασίες, εκροές). 2)    Η θέσπιση κινήτρων για τη συμμετοχή σε κάθε είδους δραστηριότητες Διά Βίου μάθησης  με βασικότερο τη δυνατότητα αναγνώρισης και πιστοποίησης της μη τυπικής εκπαίδευσης και της άτυπης μάθησης μέσω της δημιουργίας του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων.   «Πολίτες με γνώσεις και επαγγελματίες με προσόντα» 8 ερωτήσεις – απαντήσεις   1)    Ποια είναι η νέα αντίληψη  – τομή για  τη Δια Βίου Μάθηση στη χώρα μας; Προωθούμε την ενιαία θεώρηση της μάθησης από την προσχολική αγωγή ως τη συνεχιζόμενη εκπαίδευση/κατάρτιση και την εκπαίδευση της τρίτης ηλικίας. Η νέα αντίληψη για τη Δια Βίου Μάθηση είναι ολιστική (όλες τις μορφές μάθησης, τυπική, μη τυπική και άτυπη) και καθολική (για όλους σε όλη τη διάρκεια της ζωής).   2)    Η Δια Βίου Μάθηση σχετίζεται μόνο με την απασχόληση; Όχι στη θέση μιας μονομερούς αντίληψης που είχε εδραιωθεί μέχρι σήμερα, επιλέγουμε  μια πολύπλευρη και χειραφετική αντίληψη για τη δια βίου μάθηση.  Προωθούμε τη διάχυση της ΔΒΜ σε όλους και την εδραίωση μιας γενικής κουλτούρας μάθησης  που θα έχει οφέλη όχι μόνο οικονομικά αλλά και κοινωνικά (άνοδος του μορφωτικού επιπέδου του γενικού πληθυσμού, κοινωνική συνοχή). Στοχεύουμε  τόσο στην ενίσχυση της απασχόλησης όσο και στην ενίσχυση της ιδιότητας του ενεργού πολίτη. Θέλουμε πολίτες με γνώσεις και επαγγελματίες με προσόντα.   3)    Ποιος είναι ο χαρακτήρας του νέου θεσμικού πλαισίου για τη Δια Βίου Μάθηση; Το νέο θεσμικό πλαίσιο λαμβάνει υπόψη το γεγονός ότι σε όλες τις ανεπτυγμένες χώρες η ΔΒΜ αποτελεί περισσότερο ένα όραμα, μια στρατηγική και μια στάση απέναντι στη μάθηση και δε μπορεί να ρυθμιστεί μέχρι τελευταίας λεπτομέρειας μια και άπτεται πολλών πεδίων άσκησης πολιτικής (απασχόληση, έρευνα και παιδεία, περιβάλλον, πολιτισμό, δημόσια διοίκηση). Για το λόγο αυτό το σ/ν προβλέπει συλλογικά όργανα διοίκησης, στα οποία συμμετέχουν όλοι οι φορείς που δραστηριοποιούνται στο χώρο (δημόσιοι, κοινωνικοί και ιδιωτικοί).   4)    Τι  μοντέλο οργάνωσης θα ακολουθηθεί; Επιδιώκουμε ένα αποκεντρωμένο  μοντέλο οργάνωσης όπως σε όλη την Ευρώπη με ισχυρούς επιτελικούς φορείς διοίκησης με διακριτές αρμοδιότητες (ΓΓΔΒΜ για χάραξη πολιτικής, έλεγχο και αξιολόγηση, ΕΚΕΠΙΣ για διασφάλιση ποιότητας στις εισροές, ΕΟΠΠ για διασφάλιση ποιότητας στις εκροές, ΙΔΕΚΕ για επιστημονική υποστήριξη, ΕΚΕΠ για συμβουλευτική και επαγγελματικό προσανατολισμό) και αποκέντρωση στην εξειδίκευση του προγράμματος εφαρμογής.    5)    Ποιοι φορείς έχουν ρόλο και λόγο στη ΔΒΜ και πως θα επιτυγχάνεται ο συντονισμός τους; Δημιουργούμε το Εθνικό Δίκτυο Διά Βίου Μάθησης στο οποίο μετέχουν όλοι οι φορείς που συμβάλλουν στη διά βίου μάθηση στη χώρα μας, όπου κι αν αυτοί υπάγονται διοικητικά και ανεξάρτητα από το νομικό καθεστώς τους (δημόσιοι, ιδιωτικοί και κοινωνικοί). Θα συμμετέχουν μουσεία, βιβλιοθήκες, σχολεία, πανεπιστήμια, κέντρα εκπαίδευσης ενηλίκων, Κέντρα Επαγγελματικής Κατάρτισης,  Ινστιτούτα Επαγγελματικής Κατάρτισης , συμβουλευτικές υπηρεσίες, Κέντρα Προώθησης Απασχόλησης, Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης κλπ. Το Δίκτυο δεν αποτελεί απλώς άθροισμα φορέων αλλά συγκροτημένο σύστημα δικτύωσης με κόμβους και δεσμούς που δίνουν τη δυνατότητα ανάπτυξης μη ιεραρχικών δεσμών μεταξύ φορέων του Δικτύου και τη δημιουργία περιφερειών μάθησης. Το Δίκτυο θα συντονίζεται, θα παρακολουθείται και θα αξιολογείται από τη ΓΓΔΒΜ   6)    Με ποιες δομές θα έρχεται σε επαφή ο πολίτης; Δημιουργούμε πολυδύναμες δομές σε επίπεδο καλλικράτειων δήμων  στελεχωμένες με καλά εκπαιδευμένο προσωπικό, οι οποίες θα συνδυάζουν εκπαίδευση και κατάρτιση (αρχική και συνεχιζόμενη επαγγελματική κατάρτιση, εξ αποστάσεως, γενική εκπαίδευση ενηλίκων) με συμβουλευτικές υπηρεσίες και επαγγελματικό προσανατολισμό. Δίνουμε τη δυνατότητα ένταξης υφιστάμενων θεσμών και δομών (Κέντρα Εκπαίδευσης Ενηλίκων, Σχολές Γονέων, Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης κ.α.) στα Κέντρα Διά Βίου Μάθησης που μπορούν να δημιουργηθούν στους Δήμους ώστε να εξασφαλίζεται παροχή υπηρεσιών εκπαίδευσης και συμβουλευτικής υψηλής ποιότητας αλλά και να γίνεται εξοικονόμηση χρημάτων σε επίπεδο διοίκησης και υλικοτεχνικής υποδομής. 7)    Θα υπάρξει ένα αξιόπιστο σύστημα πιστοποίησης των προσόντων του ανθρώπινου δυναμικού της χώρας; Το μέχρι σήμερα άναρχο σύστημα παροχής βεβαιώσεων, πιστοποιητικών χωρίς καμία αξία ούτε για την αγορά εργασίας αλλά ούτε και για την εκπαιδευτική εξέλιξη των πολιτών τελειώνει εδώ. Δημιουργούμε τον Εθνικό Οργανισμό Πιστοποίησης Προσόντων (ΕΟΠΠ), έναν νέο ανεξάρτητο φορέα που θα πιστοποιεί τα προσόντα, δηλαδή τις γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες των πολιτών  θα αναλάβει τη συγκρότηση Εθνικού Πλαισίου Προσόντων. Κατ΄αυτόν τον τρόπο  θα διασφαλίζεται η ποιότητα των προσόντων που αποκτούνται από τη μη τυπική εκπαίδευση (ΙΕΚ, ΚΕΚ, ΚΕΜΕ, ΕΕΣ κλπ.) και την άτυπη μάθηση (εργασιακή εμπειρία, βιωματική μάθηση). Οι μαθησιακές δραστηριότητες των εκπαιδευόμενων αλλά και η εμπειρία των εργαζόμενων θα αναγνωρίζονται και θα πιστοποιούνται. Σε φάση συγκρότησης Εθνικού Πλαισίου Προσόντων δεν είναι μόνο όλες οι ευρωπαϊκές χώρες αλλά και άλλες 120 χώρες σε όλον τον κόσμο, παίρνει τη μορφή κύματος,  που θα πνίξει όσους δεν είναι έτοιμοι εγκαίρως. Η δημιουργία νέου φορέα συνοδεύεται από την κατάργηση του ΟΕΕΚ, μια και η αρχική επαγγελματική κατάρτιση (τα ΙΕΚ) για την οποία ήταν υπεύθυνος ο ΟΕΕΚ υπάγονται πλέον στη ΓΓΔΒΜ και η διαχείριση και λειτουργία τους γίνεται από τις περιφέρειες.   8)    Με δεδομένες τις μέχρι σήμερα απογοητευτικές επιδόσεις της χώρας, πώς μπορούμε να αναπτύξουμε τη Δια Βίου Μάθηση στην Ελλάδα; Η  παροχή κινήτρων αποτελεί βασικό συστατικό στοιχείο της πολιτικής μας για τη Δια Βίου Μάθηση. Έτσι θεσπίζουμε κίνητρα όπως τη δημιουργία Ατομικού Μητρώου ΔΒΜ ώστε να παρακολουθούνται  οι μαθησιακές διαδρομές των ατόμων και να καταγράφονται τα προσόντα τους, μέσω της συγκρότηση Εθνικού Πλαισίου Προσόντων αλλά και δίνοντας τη δυνατότητα διασύνδεσης της τυπικής εκπαίδευσης με τη μη τυπική εκπαίδευση στη βάση σπονδυλωτών προγραμμάτων και πιστωτικών μονάδων.  Παράλληλα, δίνουμε κίνητρα στους φορείς διασφαλίζοντας τη βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών καθώς συναρτάμε τη χρηματοδότηση των φορέων από την αξιολόγησή τους. Επιλέξαμε επίσης να δώσουμε έστω και σε προγραμματικό επίπεδο και με τη σύμφωνη γνώμη του Υπουργείου Εργασίας, κίνητρα που αφορούν εργαζόμενους όπως δικαίωμα για εκπαιδευτική άδεια, δημιουργία λογαριασμών μαθησιακού χρόνου, και δημιουργία ατομικών εκπαιδευτικών λογαριασμών.