Εναλλακτικοί σπόροι : Πέρα και έξω από το ‘επίσημο’ δίκτυο

«Καλύτερα να ανάψεις ένα κερί, παρά να καταριέσαι το σκοτάδι.»

Παλιά Κινέζικη παροιμία.

Ένα άρθρο για τους ‘μαχητές’ των σπόρων που με αγάπη για τη φύση κι ευθύνη για τον παραγωγό, διαφυλάσσουν, αναπαράγουν, διακινούν και προωθούν παραδοσιακούς και …αμόλυντους σπόρους. Όχι υβρίδια, ούτε σπόρους ‘αυτοκτονίας’, αλλά σπόρους ζωής και υγείας.

Το πρόβλημα με την μονοκαλλιέργεια

Για να δημιουργηθεί ένας παραγωγικός σπόρος (π.χ. το σιτάρι που τρώμε), απαιτούνται χρόνια (σε μερικές περιπτώσεις όπως το σιτάρι που τρώμε αιώνες) αλλεπάλληλων διασταυρώσεων και

Η επικράτηση της «μονοκαλλιέργειας», (καλλιέργια που προκύπτει από υβριδικό ή γενετικά μεταλλαγμένο σπόρο) έχει καταστήσει τον αγρότη δέσμιο των υβριδικών σπόρων των εταιριών βιοτεχνολογίας και δημιουργεί αγροτικά προϊόντα χωρίς οσμή και γεύση.

Η πρακτική αυτή έχει ως αποτέλεσμα λίγες εταιρίες που κατέχουν και έχουν πατεντάρει τα υβρίδια να ελέγχουν την παγκόσμια αγροτική παραγωγή μέσω δικτύου μεσαζόντων και γεωπόνων που διακινούν τους σπόρους αυτούς. Η πρακτική αυτή είχε σαν αποτέλεσμα μέσα σε λίγα μόλις χρόνια, από την δεκαετία του 70 και μετά, να χαθεί το μεγαλύτερο μέρος των σπόρων των παραδοσιακών καλλιεργιών.

Ο ισχυρισμός των μεγάλων πολυεθνικών της αγροτικής βιοτεχνολογίας ότι η ανθρωπότητα θα απαλλαγεί από την πείνα μέσω των υβριδικών σπόρων και των δυναμικών καλλιεργειών δεν ευσταθεί και δεν έχει αποδειχθεί στην πράξη. Στις φτωχιές χώρες του πλανήτη όπου υπάρχει έντονο το πρόβλημα της πείνας, η υβριδική καλλιέργεια είχε σαν αποτέλεσμα ναι μεν οι αγρότες να παράγουν περισσότερα προϊόντα, αλλά με πολύ υψηλό κόστος παραγωγής με αποτέλεσμα παρά την υψηλή παραγωγικότητα να μην μπορούν να συντηρήσουν την οικογένεια τους, να χρεωκοπούν και να αυτοκτονούν από τα χρέη.

Δυστυχώς από ότι φαίνεται, στόχος της υβριδικής καλλιέργειας δεν είναι η βελτίωση της παραγωγής αλλά η διασφάλιση των συμφερόντων των εταιριών βιοτεχνολογίας με την υποχρεωτική αγορά σπόρων κάθε χρόνο από τους αγρότες. Η παραγωγικότητα σχετίζεται περισσότερο με την διαθεσιμότητα και την τιμή των αγροτικών εφοδίων, την διαθεσιμότητα του νερού και τις καιρικές συνθήκες και όχι από τους καλούς σπόρους από τους οποίους η αγορά είναι γεμάτη.

Η μόνη αντίσταση στην λαίλαπα των εταιριών αγροτικής βιοτεχνολογίας είναι η ιδιωτική πρωτοβουλία κάποιων ανθρώπων οι οποίοι αντιστέκονται κρατώντας, συλλέγοντας και καλλιεργώντας «αμόλυντους» μη- βελτιωμένους σπόρους από παραδοσιακές αγροτικές καλλιέργειες.

Παρακάτω θα αναφερθούμε σε τρεις από τις σημαντικότερες πρωτοβουλίες.

Εναλλακτική κοινότητα Πελίτι

Την άνοιξη του 1995 ο Παναγιώτης Σαϊνατούδης ξεκίνησε στο Δασωτό Κ. Νευροκοπίου Δράμας το «Πελίτι» (www.peliti.gr) μια δράση για τη συλλογή διατήρηση και διάδοση των παραδοσιακών ποικιλιών, μέσω της «συλλογής διατήρησης, αναπαραγωγής και ανταλλαγής ντόπιων σπόρων».

Το Πελίτι έχει παίξει καθοριστικό ρόλο στη διατήρηση της γεωργικής βιοποικιλότητας της χώρας και έχει τιμηθεί γι’ αυτή του την προσφορά στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Έχει διασώσει πάνω από 4000 παραδοσιακές ποικιλίες και τις έχει διανείμει σε περισσότερους από 150.000 καλλιεργητές.

Σήμερα το Πελίτι, εδρεύει στο Μεσοχώρι Παρανεστίου Δράμας και υποστηρίζεται από 15 τοπικές ομάδες σε όλη την Ελλάδα και μια στην Βουλγαρία, και αποτελεί ισχυρή εστία αντίστασης ενάντια στις εταιρίες βιοτεχνολογίας οι οποίες αναπτύσουν και διακινούν στην παγκόσμια αγορά υβρίδια σπόρων τα οποία πατεντάρουν με στόχο τον έλεγχο της παγκόσμιας αγροτικής παραγωγής.

Σύμφωνα με την διακήρυξη στην επίσημη ιστοσελίδα, οι βασικοί στόχοι του «Πελίτι» είναι:

η συλλογή, διατήρηση και διάδοση των παραδοσιακών ποικιλιών,
η ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών χωρίς τη μεσολάβηση του χρήματος,
η δημιουργία μιας εναλλακτικής κοινότητας με κύριο άξονα τη διατήρηση των παραδοσιασκών ποικιλιών.

Φιλοσοφικό υπόβαθρο.

Ο βασικός πυρήνας της φιλοσοφίας του Πελίτι είναι ότι κάθε άνθρωπος δεν είναι άμοιρος ευθυνών για όσα γίνονται σήμερα στον κόσμο, αλλά φέρει ευθύνη γι αυτά και ότι όλοι μαζί, με την στάση μας και τις πράξεις μας μπορούμε να αλλάξουμε τον κόσμο.

Οι δράσεις του Πελίτι

Η πρωτοβουλία ξεκίνησε και συνεχίζει να πραγματοποιεί εξερευνητικές αποστολές στην ηπειρωτική και νησιωτική χώρα με σκοπό την συγκέντρωση σπόρων. Από το 1995 μέχρι σήμερα κατάφερε να συγκεντρώσει και να διασώσει πάνω από 4.000 ποικιλίες ντόπιων σπόρων λαχανικών και σιτηρών.

Αν και το νούμερο ακούγεται εντυπωσιακό, οι ποικιλίες που διασώζονται σήμερα αποτελούν μόλις το 2% των λαχανικών και 1~2% των σιτηρών από τις ποικιλίες που καλλιεργούνταν παλαιότερα στην Ελλάδα. Οι υπόλοιπες ποικιλίες εξαφανίστηκαν, καθώς οι σπόροι που διαδίδονταν από γενιά σε γενιά αντικαταστάθηκαν από γενετικά μεταλλαγμένους σπόρους των εταιριών βιοτεχνολογίας και η καλλιέργια παραδοσιακών σπόρων κάποια στιγμή σταμάτησε στην Ελλάδα, καθώς οι άνθρωποι που είχαν τους σπόρους είτε πέθαναν από γηρατειά είτε σταμάτησαν να καλλιεργούν, είτε άλλαξαν επάγγελμα.

Κάθε χρόνο από τον Οκτώβριο μέχρι τον Δεκέμβριο, το Πελίτι μοιράζει δωρεάν μικρές ποσότητες σπόρων από αβελτίωτες παραδοσιακές ποικιλίες σε καλλιεργητές με αποστολή φακέλου μέσω ΕΛΤΑ, ενώ από το 1999 και μετά έχει καθιερωθεί η ετήσια «Πανελλαδική Γιορτή Ανταλλαγής Παραδοσιακών Ποικιλιών» που γίνεται στις κατά τόπους ομάδες και στην οποία οι παρευρισκόμενοι έχουν την δυνατότητα να προμηθευτούν σπόρους.

Αρχιπέλαγος

Το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας “Αρχιπέλαγος” είναι μη-κερδοσκοπική, μη-κυβερνητική οργάνωση που συνδυάζει εφαρμοσμένη επιστημονική έρευνα και δράσεις για την προστασία της βιοποικιλότητας, στην ευρύτερη περιοχή των ελληνικών θαλασσών και της ΒΑ Μεσογείου.

Σύμφωνα με τους ανθρώπους της οργάνωσης, «η εξαφάνιση των τοπικών – ενδημικών ποικιλιών καλλιεργήσιμων και εδώδιμων φυτών στα νησιά του Αιγαίου έχει πάρει εφιαλτικές διστάσεις, ενώ η εξαφάνιση αυτή παρατηρείται ακόμα και στις πιο απομακρυσμένες περιοχές της Ελλάδας- στα πιο απομονωμένα νησιά».

Το Αρχιπέλαγος δημιούργησε το 2005 την «Τράπεζα Σπόρων Αιγαίου», που αποτελεί σύμφωνα με την επίσημη ιστοσελίδα της οργάνωσης «μια σύγχρονη κιβωτό για την προστασία του ελληνικού γενετικού υλικού -σε πρώτη φάση του φυτικού γενετικού υλικού και σε δεύτερο στάδιο και του ζωικού – από την ευρύτερη περιοχή της ελληνικής επικράτειας, με έμφαση τις νησιωτικές και δυσπρόσιτες περιοχές, όπου λόγω της απομόνωσης διασώζονται περισσότερες τοπικές- ενδημικές ποικιλίες φυτών και είδη ζώων».

Η Τράπεζα Σπόρων Αιγαίου, στεγάζεται στην Ικαρία, στην ερευνητική βάση της οργάνωσης και διατηρείται από εθελοντές σε συνεργασία με την Τράπεζα Φυτογενετικού Υλικού της Ελλάδος του ΕΘΙΑΓΕ.

Στην τράπεζα έχουν συγκεντρωθεί και διασώζονται περισσότερες από 700 ποικιλίες σπόρων από νησιά και παράκτιες περιοχές του Αιγαίου, καθώς και περιοχές της Στερεάς Ελλάδας.

Βιοσπόρος

Σε αντίθεση με τις προηγούμενες δύο οργανώσεις που αποτελούν μη κερδοσκοπικές οργανώσεις, ο βιοσπόρος είναι μια ιδιωτική εταιρία, η οποία εμπορεύεται σπόρους και αγροτικά εφόδια για βιολογικές καλλιέργειες.

Έδρα της εταιρίας είναι η Θεσσαλονίκη, και Ιδρυτής της είναι ο Ιταλός γεωπόνος Χάλαρντ Λετίσι ο οποίος έχει αναλάβει από το 2004 «να διδάξει τους παραγωγούς μια νέα εναλλακτική καλλιεργητική φιλοσοφία»

Η εταιρία εμπορεύεται σπόρους και εφόδια που δημιουργούν αγροτικά προϊόντα με αυθεντική γεύση μορφή και χρώμα όμοια με αυτά που απολάμβαναν οι παπούδες μας.

Η εταιρία είναι κάθετα αντίθετη με τις πρακτικές των εταιριών βιοτεχνολογίας οι οποίες δημιουργούν υβρίδια τα οποία λανσάρουν στην αγορά τα οποία πατεντάρουν, πατεντάροντας μαζί και τα αρχικά γονίδια των ποικιλιών που βρίσκονται στην φύση και δεν αποτελούν προϊόν έρευνας. Σύμφωνα με τον κ. Χάλαρντ οι εταιρίες βιοτεχνολογίας κλέβουν τα «πνευματικά δικαιώματα» και το έργο των αγροτών που από την αρχαιότητα βελτίωσαν «άγρια ζιζάνια» και τα μετέτρεψαν με φυσικό τρόπο σε καλλιέργειες από τις οποίες μπορούσαν να παράγουν δημητριακά.

Πρωτοβουλία	Τράπεζα Σπόρων Αιγαίου (2005)	Βιοσπόρος (2004)	Πελίτι (1995)
Νομική υπόσταση	Πρωτοβουλία του Ινστιτούτου Θαλάσσιας & Περιβαλλοντικής Έρευνας Αιγαίου’	Ιδιωτική εταιρεία	Μη κυβερνητική οργάνωση
Δράσεις	Συγκέντρωση και μακροχρόνια φύλαξη σπόρων, πολλαπλασιασμός και διάδοση της καλλιέργειας τοπικών ποικιλιών καλλιεργούμενων φυτών από την Ελληνική επικράτεια.	Από το 2004 εμπόριο βιολογικών σπόρων για λαχανικά και αρωματικά φυτά. Διαθέτει 130 ποικιλίες στην επίσημη βάση δεδομένων των βιολογικών σπόρων του Υπουργείου Αγρ. Ανάπτυξης.	Συλλογή, διατήρηση και διάδοση των ντόπιων ποικιλιών, ανταλλαγή προϊόντων χωρίς χρήματα και δημιουργία κοινότητας.
Επικοινωνία	Τ.Θ. 1, Ράχες 83 301, Ικαρία – Τηλ 2275041673 www.archipelago.gr	ΒΙΟΣΠΟΡΟΣ – Χάραλντ Χ. Λετίτσι – Mυτακίδου 14, 54250 Θεσσαλονίκη, τηλ. 2310313262 – 6979221718 – www.biosporos.gr	Μεσοχώρι Πελίτι Ταχ. Παρανεστίου Τ. Κ.66035 Παρανέστι Δράμας