ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΜΟΛΑΩΝ: ΕΞΕΡΕΥΝΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΚΑΣΤΡΟΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΗΣ ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑΣ

ΕΞΕΡΕΥΝΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΚΑΣΤΡΟΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΗΣ ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑΣ

Οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες. Κάθε ομάδα παίρνει ένα ρόλο ( στρατιωτικοί, αρχιτέκτονες , πολεοδόμοι, λαογράφοι, οικολόγοι κ.ά.)

1. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΙ - Οχύρωση- Άμυνα

Η Μονεμβάσια ήταν μια σημαντική πόλη – κάστρο της Βυζαντινής Οικουμενικής αυτοκρατορίας και κύριος λιμενικός κόμβος στη Νότια Πελοπόννησο.

Ποιοι παράγοντες επηρέασαν την επιλογή της θέσης για την ίδρυση της πόλης.

1………………………………………………………………………………………….

2…………………………………………………………………………………………….

3……………………………………………………………………………………………

Ο οικισμός είναι οχυρωμένος; Μπορείτε να παρατηρήσετε το σχέδιο της οχύρωσης; Σε πόσα μέρη χωρίζεται η πόλη;

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Κάτω Πόλη:

Παρατηρείστε την Κεντρική Πύλη.

Πώς είναι οχυρωμένη;

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Ποια είναι η τοιχοποιία της οχύρωσης και από ποιές πλευρές προστατεύεται η πόλη;

…………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………

Περιγράψτε τα τείχη και την κατάστασή τους καθώς και το ύψος, το μήκος των τειχών, τον αριθμό των πυλών, τον περίδρομο κλπ. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Η πόλη του κάστρου έχει νερό; (λίμνες, πηγές ). Αν όχι πως γίνεται η ύδρευση της πόλης;

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

Σε περίπτωση πολιορκίας πώς εξασφαλίζεται η πλήρης επάρκεια νερού της πόλης του κάστρου;

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Πάνω Πόλη

Εντοπίστε στην κάτοψη του οικισμού την Πύλη που χωρίζει την Κάτω Πόλη και την Πάνω Πόλη .

Από ποιές πλευρές είναι οχυρωμένη η πάνω πόλη και γιατί;

Εδώ διέμενε μόνιμα φρουρά. Γιατί;

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Καταγράψτε τι υπάρχει στην πάνω πόλη και αναφέρετε αν υπάρχει κάτι σημαντικό κατά την εκτίμησή σας…..

Ο κεντρικός δρόμος αντιστοιχεί στη Βυζαντινή Μέση Οδό. Ξεκινά από τη δυτική κεντρική πύλη, διασχίζει την Κάτω πόλη μέχρι την ανατολική πύλη. Εδώ σφύζει η ζωή μιας πόλης λιμάνι Βρείτε το δρόμο που είναι κάθετος στον κεντρικό, στη Μέση οδό και σκεφτείτε σε τι χρησίμευε σε περίοδο ειρήνης , σε περίοδο πολιορκίας.

2.ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ- Αρχιτεκτονική προσέγγιση

Παρατηρείστε από την πλατεία της Χρυσαφίτισσας τον οικισμό του κάστρου. Πώς θα τον χαρακτηρίζατε; Σχολιάστε τον από αρχιτεκτονική άποψη.

Ποιοι παράγοντες καθορίζουν τη μορφολογία και το χαρακτήρα των κατοικιών στη Μονεμβάσια;

Περιγράψτε μια τυπική Μονεμβασιώτικη κατοικία εξωτερικά

Πόσους ορόφους έχει;……………………………………………………………………

Πώς είναι η στέγη…………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………

Στα περισσότερα κτήρια παρατηρείτε κάτω από τη στέγη υδρορροές. Που οδηγούσαν αυτές το νερό ; Σχολιάστε..

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

Καταγράψτε αν υπάρχουν διακοσμητικά στοιχεία;

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Σε ποια κτήρια τα εντοπίζετε περισσότερο;

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Ποια από τα παρακάτω δομικά υλικά είναι αναγκαία για την κατασκευή των κτηρίων στη Μονεμβάσια και πώς χρησιμοποιείται το καθένα;

πέτρα…………………………………………………………………………………………...

πωρόλιθος……………………………………………………………………………………

μάρμαρο………………………………………………………………………………………..

ξύλο……………………………………………………………………………………………..

κεραμίδι……………………………………………………………………………………..

καλάμι………………………………………………………………………………………..

συνδετικό κονίαμα……………………………………………….........................................

σίδηρος…………………………………………………………………………………………

κουρασάνι ή υδραυλικό κονίαμα ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Περιγράψτε το εσωτερικό μιας Μονεμβασιώτικης κατοικίας

Πως διαμορφώνονται τα επίπεδα σε κάθε σπίτι;

Ποια ήταν η χρησιμότητα του υπογείου, του ισογείου, του ορόφου;

…………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………….
Σε ποιον όροφο είναι τα περισσότερα παράθυρα; Τι προσανατολισμό έχουν;

...................................................................................................................................... ………………………………………………………………………………………………….
Γιατί τα παραθυρόφυλλα είναι εσωτερικά;

…………………………………………………………………………………………………..

Δείτε το εσωτερικό ενός σπιτιού και παρατηρείστε την τεχνική κατασκευής της στέγης;

…………………………………………………………………………………………………..

Με τι υλικά γινόταν ο διαχωρισμός των δωματίων στους ορόφους;

…………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………….

Κεντρικός εμπορικός δρόμος – Μέση Βυζαντινή οδός

Ο εμπορικός δρόμος με την οικονομική δραστηριότητα τότε και σήμερα είναι η Μέση Βυζαντινή οδός. Παρατηρείστε με τη ματιά του αρχιτέκτονα τον τρόπο κατασκευής της εξωτερικής όψης και του εσωτερικού των καταστημάτων που υπάρχουν σε αυτήν.

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Παρατηρήστε τις γωνίες ορισμένων κτηρίων. Πως διαμορφώνονται αυτές; Ποια ανάγκη κάλυπτε η διαμόρφωση αυτή;

Βρείτε μια «δρομική», σοκάκι διαμορφωμένο κάτω από σπίτι. Πώς είναι κτισμένο; Σε τι χρησιμεύει κατά τη γνώμη σας;

Ιστορική εξέλιξη

Στο χώρο του κάστρου υπάρχουν σπίτια – δημόσια κτήρια με επιρροές από τους κατακτητές

Γράψτε δύο στοιχεία χαρακτηριστικά της Βυζαντινής περιόδου, δύο της τουρκικής κυριαρχίας, δύο της ενετικής.

Υπάρχει στην κάτω πόλη ένα νεοκλασσικό κτήριο. Μπορείτε να το εντοπίσετε;

3.ΠΟΛΕΟΔΟΜΟΙ – Πολεοδομική οργάνωση του χώρου.

Μπορείς να σκεφτείς μερικούς λόγους, για τους οποίους διάλεξαν αυτή τη θέση και τον προσανατολισμό της Μονεμβασιάς οι παλαιότεροι κάτοικοί της:

1………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………..

2…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

3……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Ποια συμπεράσματα προκύπτουν παρατηρώντας τη μορφή της πόλης, το σχεδιασμό της για τις ανάγκες των κατοίκων

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Ποιες πρέπει να ήταν οι βασικές λειτουργίες της πόλης εκείνη την εποχή; (π.χ. υγεία, παιδεία, ασφάλεια…)

Στη Μονεμβάσια παρατηρούμε ένα πολύπλοκο και δαιδαλώδες οδικό δίκτυο, ωστόσο ανάμεσά τους διακρίνονται δύο κάθετοι οδικοί άξονες που οδηγούν σε τέσσερις πύλες . Εντοπίστε τους στην κάτοψη της πόλης και σκεφτείτε ποια επιπλέον ανάγκη κάλυπτε ο σχεδιασμός αυτού του δικτύου.

Περπατώντας στην καστροπολιτεία της Μονεμβάσιας παρατήρησε πώς είναι τοποθετημένα τα κτήρια στο χώρο. Υπάρχουν ελεύθεροι χώροι ανάμεσά τους;

Περιβόλια……………………………………………………………………………………..

Αυλές………………………………………………………………………………………….

Βοηθητικοί χώροι…………………………………………………………………………..

Σε έναν οικισμό δεν υπάρχουν μόνο σπίτια, αλλά και άλλα κτήρια και χώροι που σχετίζονται:

§ με την κοινωνική ζωή

§ με τη θρησκευτική ζωή

§ την οικονομική ζωή

§ την επικοινωνία των κατοίκων

§ την επιβίωση των κατοίκων

Ονόμασε αυτά τα κτήρια και τους χώρους, παρατήρησε πως ήταν.

Εντοπίστε στην κάτοψη της πόλης, τα μαγαζιά, τους ανοιχτούς χώρους, τις ντάπιες και άλλα σημαντικά κτήρια για τη ζωή του οικισμού.

Ποιος ο ρόλος της μεγάλης και της μικρής ντάπιας

Επάνω Πόλη

Δεν έχουν βρεθεί κτίσματα εμπορικού χαρακτήρα στην επάνω πόλη και επομένως μπορούμε να συμπεράνουμε ότι υπήρχαν μόνο δημόσια κτήρια και οικίες. Τα δημόσια κτήρια ήταν στέρνες, εκκλησίες, κτήρια διοίκησης, κ.ά.

Γιατί κατά τη γνώμη σας, έχουν σωθεί τα συγκεκριμένα; Μπορείτε να τα εντοπίσετε;

Κάτω Πόλη

Ο κεντρικός δρόμος αντιστοιχεί στη Βυζαντινή Μέση Οδό. Διασχίζει την Κάτω Πόλη μέχρι την ανατολική πύλη. Εδώ σφύζει η ζωή μιας πόλης – λιμάνι. Συγκεντρώνονται οι εμπορικές δραστηριότητες, αλλά και οι ξενώνες, τα ταβερνεία….Περπατήστε την και περιγράψτε τα κτήρια που είδατε;

Η μόνη πλατεία του οικισμού είναι ο χώρος που διαμορφώνεται μπροστά στη Μητρόπολη. Πιστεύετε πώς είναι αρκετά μεγάλη για τη συνάθροιση της πόλης; Πού αλλού μπορεί να συναθροίζονταν;

………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Ποια δημόσια κτίσματα μπορείτε να καταγράψετε γύρω από την πλατεία;

Εκκλησίες και θρησκευτική ζωή.

Τα εκκλησιαστικά κτίσματα είναι πολύ σημαντικά σε μια οχυρή πόλη. Υπάρχουν διαφορετικά είδη στη Μονεμβασιά και χρονολογούνται κατά πλειονότητα στην Μεσοβυζαντινή περίοδο και στα χρόνια της Β Ενετοκρατίας. Αναφέρετε μερικές…

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Υπάρχουν ενοριακοί ναοί γύρω από τους οποίους δημιουργούνται οι γειτονιές . Βρείτε την Παναγία τη Μυρτιδιώτισσα ή Κρητικιά και ανακαλύψτε την συνοικία των Κρητικών.

4.ΟΙΚΟΛΟΓΟΙ – Παραδοσιακή αρχιτεκτονική και περιβάλλον

Από τι υλικά είναι κατασκευασμένα τα σπίτια;

Γινόταν επανάχρηση των υλικών και πως αυτό λειτούργησε αειφορικά;

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Χρησιμοποιούσαν τα υλικά του τόπου τους; Ποια ήταν και τι προσέδιδε αυτό στο χώρο και την τοπική οικονομία;

Για ποια αρχιτεκτονικά στοιχεία χρησιμοποιούσαν την ξυλεία;

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Πως κάλυπταν τις ενεργειακές τους ανάγκες και (Θέρμανση, εστία, φωτισμός….)

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

Πώς εξασφάλιζαν τη θερμομόνωση των κτηρίων;

Οι κάτοικοι του οικισμού προσπαθούσαν παλιότερα να είναι αυτάρκεις και να τρέφονται με ό ,τι παρέχει η γη και η φύση της περιοχής τους. Αναφέρετε προϊόντα που παράγονταν στην περιοχή.

Πώς έλυναν το πρόβλημα έλλειψης νερού μέσα από την αρχιτεκτονική των κατοικιών; Παρατηρείστε τις λεπτομέρειες

Η κατανάλωση νερού από τους κατοίκους του κάστρου γίνεται με φειδώ. Ποια άλλα μέτρα έπαιρναν ώστε να υπάρχει επάρκεια νερού

Ποιος είναι ο προσανατολισμός των κατοικιών ; Παρατηρείστε το παρακάτω σχέδιο και προσπάθησε να καταλάβεις γιατί…

Στα παρακάτω σχέδια βλέπεις μερικές πρακτικές για την προστασία των κατοίκων από τον καλοκαιρινό ήλιο και τον άνεμο. Ποιες από αυτές εφαρμόζονται στις κατοικίες αυτού του οικισμού;

5. ΛΑΟΓΡΑΦΟΙ - Η ζωή σε ένα κάστρο ή μια καστροπολιτεία

Η ζωή των γυναικών. Μελετούμε τις κοινωνικές ομάδες χωριστά.

Πως ήταν η ζωή για τις αγρότισσες, τις εμπόρισσες, τις αριστοκράτισσες, τις πάνδημες

Η ζωή των παιδιών.

Πως μορφώνονταν τα παιδιά, ποιοι ήταν οι δάσκαλοί τους, τι παιχνίδια έπαιζαν.

Ποιες ήταν οι διατροφικές τους συνήθειες; τοπικές συνταγές μαγειρικής.

Παρατηρούμε το εσωτερικό ενός σπιτιού καθώς και τα αντικείμενα που υπήρχαν μέσα σε αυτό. Επιλέξτε ένα δωμάτιο και καταγράψτε αναλυτικά τα έπιπλα και τα σκεύη που υπάρχουν σ΄αυτό.

Κατασκευάστε κοσμήματα της εποχής εκείνης, οικιακά σκεύη,

( χρησιμοποιείστε εικόνες βυζαντινών χειρογράφων, εκθέματα μουσείων…)

- Κοινωνική ζωή

Γιορτές και πανηγύρια. Με αφορμή ποια γεγονότα γιόρταζαν και τί ακριβώς έκαναν κατά τη διάρκεια των εορτών;

Γάμοι, βαπτίσεις, θάνατοι. Πως συνήθιζαν να τελούν αυτά τα μυστήρια. Από ποια ηλικία επιτρεπόταν ο γάμος;

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Ατομική υγιεινή. Περιγράψτε μια μέρα στο χαμάμ.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………....

- Οικονομία

Επαγγέλματα που κυριαρχούσαν

………………………………………………………………………………………………….........................................................................................................................................

Ασχολίες των κατοίκων

Οικονομική οργάνωση μιας καστροπολιτείας, κοινωνικές τάξεις που υπήρχαν και τι ρόλο έπαιζε η κάθε ομάδα στην οικονομία της περιοχής

- Λατρεία

Τόποι λατρείας (μέσα στο κάστρο, γύρω από αυτό…)

Κτίρια που αντιπροσωπεύουν τις λατρευτικές συνήθειες των ανθρώπων και των διάφορων κατακτητών (ανάκτορο, εκκλησίες ορθόδοξες η καθολικές, τζαμιά, σπήλαια..)

…………………………………………………………………………………………………..…………………………………………………………………………………………………..

Αρχιτεκτονική λατρευτικών χώρων

Εικονογραφία

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Επιρροές από άλλους λαούς ή θρησκείες

ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ

Προσπάθησε να φανταστείς πως θα ήταν ο χώρος πριν από 600 χρόνια. Γράψε τρία στοιχεία γύρω σου που δε θα υπήρχαν τότε:

1…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

2………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….....

Γράψε τρία στοιχεία που δεν υπάρχουν σήμερα και πιθανόν να υπήρχαν τότε:

1……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

2……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Κοίταξε τη διαμόρφωση των σπιτιών. Μπορείς να βγάλεις συμπεράσματα για το

πιθανό επάγγελμα αυτών που τα κατοικούσαν πριν από 600; (για παράδειγμα νομίζεις ότι θα ήταν σπίτια κτηνοτρόφων ή γεωργών ή εμπόρων κ.λ.π.;)

Κλείσε τα μάτια με το χέρι σου. ΄Ακουσε και μύρισε. Τι ακούς και τι μυρίζεις;

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Μπορείς να φανταστείς τι ήχοι και τι μυρωδιές θα έφταναν ως εσένα , αν στεκόσουν εδώ πριν από 600 χρόνια;